Gehuwd of ongehuwd voor de AOW? De gevolgen van duurzaam gescheiden leven

Besluiten gehuwde partners uit elkaar te gaan, maar willen ze niet formeel scheiden, dan kunnen zij ervoor kiezen om duurzaam gescheiden van elkaar te leven. Ook kunnen partners onvrijwillig in een situatie belanden waarin zij duurzaam gescheiden van elkaar leven, bijvoorbeeld wanneer één van de twee in een verpleeghuis terechtkomt. Maar wat houdt dit begrip precies in en wat zijn de gevolgen van duurzaam gescheiden leven voor de AOW?

Definitie duurzaam gescheiden leven

Uit vaste jurisprudentie (zie paragraaf 2 van de wetstoelichting ‘Basis partnerbegrip (art. 5a AWR)’ in Via Juridica) volgt dat zich twee situaties kunnen voordoen waarin sprake is van ‘duurzaam gescheiden leven’:

1. Eén of beide partners hebben de verbreking van de echtelijke samenleving gewild, waardoor ieder afzonderlijk zijn eigen leven leidt als ware hij niet meer met de ander gehuwd, en deze toestand is door ten minste één van hen als bestendig bedoeld; of
2. Er doet zich een toestand voor die door geen van beide echtgenoten is gewild, die voor de voortzetting van de echtelijke samenleving een beletsel vormt, en waarvan niet kan worden verwacht dat de echtelijke samenleving kan worden hervat.

Van duurzaam gescheiden leven is dus geen sprake als echtgenoten op een gegeven moment gescheiden leven, maar naar de buitenwereld toe laten blijken dat ze de intentie hebben om de echtelijke samenleving te hervatten. Andersom betekent het enkele feit dat partners tijdelijk samenwonen, niet per definitie dat zij niet meer duurzaam gescheiden van elkaar leven. Het kan dus ingewikkeld zijn om te beoordelen of echtgenoten al dan niet duurzaam gescheiden leven, zoals ook blijkt uit de vele jurisprudentie die hieruit voort is gekomen. De omstandigheden zijn niet altijd zwart-wit, maar bevinden zich vaak in een grijs gebied. Neem bijvoorbeeld een partner die voor een langere tijd is opgenomen in een instelling, waarvan onzeker is hoe lang de opname zal duren en of kan worden verwacht dat de samenleving tussen beide kan worden hervat. Bij de beoordeling of sprake is van duurzaam gescheiden leven moeten daarom verschillende factoren worden meegewogen, zoals eventuele gescheiden financiën, zorg voor elkaar en de aard en omvang van het contact tussen partijen.

Gevolgen voor de AOW

Wanneer echtgenoten duurzaam gescheiden leven, worden zij voor de Algemene Ouderdomswet (hierna: AOW) als ongehuwd beschouwd op grond van art. 1 lid 3 onder b AOW. Dit heeft tot gevolg dat ze recht hebben op een ongehuwdenpensioen, oftewel een hogere AOW-uitkering. Dit ongehuwdenpensioen bedraagt per persoon namelijk 70% van het netto minimumloon, terwijl echtgenoten die voor de AOW als gehuwden worden aangemerkt slechts 50% per persoon toekomt. Duurzaam gescheiden echtgenoten worden voor de AOW dan wel als ongehuwd aangemerkt, maar hetzelfde geldt niet voor de Fiscus. Ze blijven immers fiscale partners en toeslagpartners zolang ze wettelijk gehuwd zijn.

Een complex stelsel

Het kan moeilijk zijn om vast te stellen of echtgenoten duurzaam gescheiden leven of niet, helemaal nu partners steeds vaker kiezen voor een leefvorm die afwijkt van de ‘traditionele’ samenlevingsvorm. Voor de Sociale Verzekeringsbank (hierna: SVB) – die verantwoordelijk is voor de uitkering van de AOW – ligt hierin een controlerende rol. Zij moet erop toezien dat geen fraude wordt gepleegd door echtgenoten die beweren duurzaam gescheiden te leven om zo een hogere uitkering te ontvangen. Hierin treedt de SVB meer dan eens in de privésfeer van AOW-gerechtigden, omdat het gaat om een subjectief partnerbegrip, waarbij onderzoek naar elke individuele situatie is vereist. Het AOW-stelsel wordt vanwege zijn complexiteit vaak bekritiseerd. Zo kunnen ook ongehuwden worden aangemerkt als 'gehuwd’ voor de AOW, wanneer zij een gezamenlijke huishouding voeren met een andere volwassene. Daarvan is sprake als 1) beide personen hun hoofdverblijf in dezelfde woning hebben en 2) zij voor elkaar zorgdragen. Een voorbeeld van een uitspraak waarin dit speelde, is de uitspraak van Rechtbank Limburg van 8 januari 2024 (ECLI:NL:RBLIM:2024:64). In deze casus woonden een man en een vrouw samen. Althans, de vrouw huurde de benedenverdieping van de woning van de man voor een klein bedrag. Volgens de SVB wordt met deze betaling geacht dat de vrouw een bijdrage levert in de kosten van de huishouding. Daarnaast maakt de man gebruik van de benedenverdieping waar de vrouw woont, dragen ze over en weer zorg voor elkaar en hebben ze een gezamenlijke inboedelverzekering. Door de rechter wordt wederzijdse zorg aangenomen, waardoor de gehuwdennorm van toepassing is op zowel de AOW-uitkering van de man als die van de vrouw.

Vanwege de complexiteit, wordt mede door de SVB gepleit voor vereenvoudiging van het systeem, bijvoorbeeld door het partnerbegrip aan te laten sluiten bij het fiscaal partner- en toeslagpartnerbegrip of door de AOW te individualiseren.

Voorlichting

Zolang de AOW-uitkering is gekoppeld aan leefvormen, ligt bij de notaris de taak om echtgenoten of partners te informeren over de gevolgen van hun huwelijk of geregistreerd partnerschap. Zo kan zich een situatie voordoen waarin partners met een LAT-relatie een huwelijk of geregistreerd partnerschap aangaan met als doel fiscaal voordeel te behalen, bijvoorbeeld het besparen op erfbelasting. Dit speelde ook in een uitspraak van Rechtbank Noord Holland van 6 november 2023 (ECLI:NL:RBNHO:2023:10910). In casu hadden een man en vrouw een latrelatie en waren zij in de veronderstelling dat zij, na het aangaan van een geregistreerd partnerschap, voor de AOW-uitkering duurzaam gescheiden van elkaar leefden, onder meer omdat ze ieder een eigen woning hadden waarvoor ze zelf de vaste lasten droegen. Toch werd door de Rechtbank geoordeeld dat geen sprake was van duurzaam gescheiden leven omdat wederzijdse hulp en bijstand werd verleend. Hierdoor werden beide echtgenoten gekort op hun AOW-uitkering. Bij het aangaan van een huwelijk of een geregistreerd partnerschap tussen (aanstaande) AOW-gerechtigden is het daarom belangrijk dat wordt gewezen op de gevolgen die dit kan meebrengen voor hun ouderdomspensioen. Hiermee wordt voorkomen dat zij voor vervelende verrassingen komen te staan.

Andere berichten

• In gesprek met de expert: Tim Goudriaan (LL.M.)
• Ervaringsverhaal: Chantal Koster over de 9-daagse opleidingen
• In gesprek met de expert: mr. Leonie Rammeloo